تربیت اجباری

❓آیا با اجبار میتوان فرزندان را به تکالیف دینی وا داشت؟ 

ــــــــــــــــــ

📝 پاسخ: قبل از بیانِ نظرِ اسلام در این خصوص، توجهِ شما را به دو روش تربیتی جلب می کنم:

👈 توبیخ محور: در این روش، برای مطیع کردنِ متربیان از ابزارهای قهرآلود نظیرِ تنبیه تحقیر، تحریم و... استفاده میشود. خانواده و جامعه ای که با این روش جبارانه اداره شود، مانند بطریِ نوشابه ای است که تکانه هایِ متوالی، آن را به نقطه انفجار و نافرمانی مدنی می کشاند. خروجیِ این سیستمِ تربیتی، یک انسان عقده ای و عصبانی است که از رویِ لجاجت دقیقا بر خلافِ آموزه هایِ مربیانش حرکت میکند.

👈 تشویق محور: در این روش، برای منقاد کردنِ متربی، تا میتوانند او را با زبان، اردو، هدیه و.... تشویق میکنند. خانواده و جامعه ای که صرفا با این روش اداره شود، عضوِ آن تا وقتی با ادب است که او را تشویق کنند و به او جایزه بدهند! چون تاجرانه بزرگ شده است. خروجیِ چنین سیستمی، یک مشت انسانِ لوس و نُنُر است که فاقدِ استقامت است و تحملِ هیچ ناملایمتی و سختی ای را ندارد.

❓اما نگاهِ اسلام چیست؟ هر دو روشِ فوق، "اجبار" است و غیرِ منتج؛ با این تفاوت که اولی میخواهد متربیان را با سیلی مجبور کند به یک سبکِ زندگی و دومی با آب نبات چوبی! متربیِ اول در دورانِ بزرگسالی اگر چوب بالای سرش نباشد و متربی دوم اگر نوازش نشود، انگیزه ای برای زندگی به سبکِ موردِ توصیه مربیانش ندارد. به روشِ اسلام دقت کنید: 

 1️⃣ الفت: اولین شرطِ تربیت، ایجادِ محبت و الفتِ قلبی هست. شما قبل از تصرفِ قلبِ فرزند،نمی توانید اثرِ تربیتی بر رویش بگذارید یا احیانا او را با اجبار به یک آموزه علاقه مند کنید. تا میتوانید فرزند را وابسته کنید به خودتان. دوست باشیم با فرزندانمان تا بگویند پدر و مادر، بهترین دوستِ منند. فرزندان در نهایت آئینِ دوستان و احباءِ خودشان را دنبال میکنند. وقتی من نتوانستم با رفتارم، خود را الگویِ فرزندم قرار دهم، چه توقعی دارم که او سبکِ زندگیِ موردِ پسندِ مرا انتخاب کند؟ امروز خیلی از بچه ها با والدینشان دوست نیستند. مشکلی اگر براشان پیش می آید از حمایت والدین استفاده نمیکند. مخفی کاری میکنند! رویِ گوشی رمز می گذارند؟ خلاصه آنکه اول خیرخواهی و دوستیِ مان را ثابت کنیم و بعد امر و نهی کنیم.

2️⃣ برنامه: برنامه ریزیِ تربیتی داشته باشیم برای فرزندان از زمانِ انعقاد نطفه، دوران شیرخوارگی، کودکی، نوجوانی، جوانی و حتی میان سالی. هیچ میدانستید از دیدگاه اسلام، والدین تا 40 سالگیِ فرزند نسبت به تربیتِ او، مسئولیت دارن؟!😳 مادرِ شهید بهشتی میگفت: "تا قرآن رویِ لب تلاوت نمیکردم شهید بهشتی سینه من را به دهان نمیگرفت و شیر نمیخورد"! یا مادرِ شیخ انصاری میگفت: "در سرمای زمستان نیز بدونِ وضو به فرزندم شیر ندادم". در این زمینه کتابِ فرزند صالح نوشته خانمِ سیما میخبر را توصیه میکنم.

3️⃣ یادگیری اصول تربیتی: نیازمندی ها و اطلاعاتِ هر سن را باید والدین یاد بگیرند. مثلا نحوه برخورد با یک نوجوان و نحوه تذکرِ اشتباهاتش مهم است. یا دوران جوانی باید چه اصولی را رعایت کرد؟ کتابِ سه جلدیِ نسیمِ مهرِ آقای دهنوی خوب است در این زمینه. ما برای رانندگی، مطالعه آئین نامه را باید داشته باشیم. برای باغداریِ گل، رشته تحصیلی داریم و اطلاعات کسب میکنیم. اما برای تربیت فرزند چه؟! 

4️⃣ توجیه فرزند: بالا بردن اطلاعاتِ فرزندان در سنین مختلف با خریدِ کتابها و نرم افزارها و بازی هایِ متناسب با گروه سنی شان. بطورِ خاص ارتباط با قرآن اثرِ عجیبی دارد در تربیتِ دینی. حفظ، قرائت، مفاهیم، کتابتِ قرآن و... . یا مرتبط کردنِ فرزند با جمع ها و دوستان مذهبی یا یک کارشناسِ مذهبیِ با نشاط و نوجوان پسند که سوالاتِ بچه ها را هم بتواند پاسخ دهد. پاتوقِ بچه ها باید مسجد و پایگاه بسیج و دارالقرآن باشه. مراکزِ دینیِ خوب و با نشاط که حتی اونا رو به تفریح هم ببرند؛ کوه نوردی، باشگاه، استخر و... . 

5️⃣ توبیخِ همراه با تشویق: پس از طیِ مراحلِ فوق در واقع معروف و منکر به فرزند، شناسانده شده؛ فرزندِ من نسبت به موضوع توجیه شده. اینجا اگر سستی کرد باید توبیخش کرد؛ البته نه توبیخی خارج از طاقت و نه به نیتِ عقده گشائی و تخلیه خشم!! بلافاصله بعد از اینکه فرزند، خاضع شد اینجا نوبتِ تشویق است تا بداند غضبِ والدین از سرِ محبت و خیرخواهی بود. اجبار اگر در این حد باشد و پس از طیِ مراحلِ 4 گانه قبل، ایرادی ندارد. اجبارهای اصولی اگر در زندگی نباشد فرزندان، لا ابالی و بی قید بار می آیند.

6️⃣ تدریج: گاهی تنبلی، دلیلِ کاهل نمازی است. اینجا راهکار "تدریج" میتواند کمک کند. در این صورت باید کم کم عادت بدهیم خود را به نماز و مثلا مطالعه. مثلا بگویم برای شروع، فقط نمازهای واجب را بخوانم. افزایشِ "تدریجیِ فشار" باعث میشود هم ضربه نخوریم و هم خیلی نرم پیشرفت حاصل بشود. بطورِ خاص اقامه نماز صبح مقداری سخت است حتی برای ما بزرگترها. خوردنِ غذای سبک در اولِ شب، زود خوابیدن و خواندنِ آیه آخرِ سوره کهف هنگامِ خواب، کمک میکند به بیدار شدن برای نماز صبح.   

7️⃣ دعا: دعای والدین در حقِ اولاد به استجابت نزدیک است. خیلی برای بچه هایمان دعا کنیم. خدا نصیبِ هیچ کس نکند فرزندِ ناخلف.